vorige

volgende

Project Graupner2010: waarom?

 

De keuze om een onderzoeksproject op te starten rond de muziek van Christoph Graupner is niet toevallig. Vele argumenten speelden daarbij een doorslaggevende rol.
Een schematisch en persoonlijk overzicht van deze argumenten, telkens voorzien van een korte commentaar, volgt hier:

 

waarom?

 

unieke toegang tot quasi volledig werk in oorspronkelijke vorm, tweemaal gespaard van verbranding, volledig autograaf

deze unieke situatie van de overlevering van het werk van Graupner is een constante uitnodiging tot een zoektocht in deze bronnen. Bij geen ander componist uit deze periode is de toegang tot de primaire bronnen nog zo overzichtelijk, eenvoudig, volledig;

 

tot nu toe onvolledige werkcataloog (GWV), geen echte monografie, geen online zoekmogelijkheid

Graupner en zijn muziek wachten tot nu toe op een allesomvattende monografie, en de inspanningen tot een (digitale) werkcataloog bleven tot nu toe beperkt tot de instrumentale werken;

 

unieke informatie m.b.t. een der laatste echte hofkapelmeesters

de situatie waarin Graupner verkeerde was een voor die tijd normale situatie, weliswaar zeer standvastig en vrij lang. Door de vrijwel ononderbroken documentatie via de overgeleverde werken krijgen we een uniek inzicht in de werk- en levensomstandigheden, alhoewel nog veel vragen open blijven; Graupner is daarmee een der laatste kapelmeesters die functioneerde in een absolute ancien-régime-omgeving;

 

kwaliteit van het werk

dit is natuurlijk vrij subjectief, maar een componist met deze reputatie en dat honorarium moet door zijn tijdgenoten en opdrachtgevers bijzonder gewaardeerd geweest zijn. Daarom alleen al een reden om op zoek te gaan naar deze persoon en zijn oeuvre;

 

kwantiteit van het werk

op zichzelf niet zo verbazingwekkend (?), maar door het hoge percentage dat bewaard gebleven is, is dit een kwantitatief belangwekkende verzameling werken;

 

diversiteit van genres: ouverture, concerto, sinfonie, cantate, opera

buiten het oratorium beoefende Graupner als componist alle genres, daardoor bijna alleen vergelijkbaar met zijn collega G.P. Telemann

 

vormelijke creativiteit binnen traditie

door zijn werksituatie waren de experimenteermogelijkheden voor Graupner misschien eerder beperkt. Maar binnen de traditie stellen we vast dat er heel wat mogelijkheden waren om flexibel, creatief en vernieuwend om te gaan met de bestaande vormen;

 

overzicht 40 jaar activiteit in 1 centrum

de duur van zijn opdracht in Darmstadt maakt alles nogmaals uitzonderlijk: meer dan 40 jaar activiteit in één centrum, en dan nog quasi volledig gedocumenteerd: dat is een schat aan informatie die moet wegen op onze kennis van die periode;

 

best betaalde kapelmeester na sollicitatie te Leipzig voor het Thomaskantoraat

de financiële omstandigheden van Graupner waren goed, en na het verbod om in Leipzig te werken zelfs uitzonderlijk goed. Deze situatie verdient onze aandacht als objectief criterium voor zijn reputatie;

 

nog zeer weinig werken zijn opgenomen en/of uitgegeven

een bedroevend en verwonderlijk klein aantal werken (vooral bij de vocale muziek) zijn opgenomen en/of uitgegeven. Ook in zijn tijd werd er vrijwel niets verspreid via uitgave, dit in tegenstelling met bv. Telemann. Deze negatieve spiraal moet onderbroken worden;

 

weinig vertegenwoordigd op de internationale concertpodia

dezelfde bedenking: als er weinig aandacht is voor deze muziek zal er weinig vraag naar zijn: opnieuw de negatieve spiraal;

 

gebruik van ongewone instrumenten en instrumentencombinaties 

dat is vrijwel het eerste wat opvalt als men de bezettingen van de werken bekijkt: originele klankcombinaties, zowel in de instrumentale als vocale werken. Daarom is het zo belangrijk de werken tot uitvoering te brengen en kennis te nemen van enkele uitzonderlijke mogelijkheden binnen de hofkapel te Darmstadt (zoals 3 chalumeau's, amore-instrumenten, tot 8 pauken, enz.);

 

contacten met tijdgenoten zoals Keiser, Mattheson, Telemann, Fasch, enz

Graupner werkte niet geïsoleerd maar hield de vinger aan de pols: het kopiëren van werken van collega's (vooral dan Telemann) en de contacten met voorbijreizende musici en virtuozen plaatsen hem centraal binnen zijn tijd;

 

unieke retorische benadering van cantateteksten

gedurende een hele periode zette Graupner elke week opnieuw een nieuwe cantatetekst op muziek: zijn retorische scheppingskracht en kennis van de muzikale retoriek was daarbij een constante hulp. Het uitvoeren en bestuderen van de cantates moeten dan ook een bijzonder inzicht geven in de muzikaal-retorische principes en mogelijkheden van die tijd in combinatie met zijn persoonlijke stijl;

 

weinig of geen concordanties

in tegenstelling tot Händel, Bach en in mindere mate Telemann hergebruikte Graupner zeer zelden zijn muzikale ideeën. Alleen bij het componeren van zijn sinfonieën zijn er wat concordanties vast te stellen met vroegere Ouverturedansen: een belangwekkend gegeven;

 

unieke realisaties

naast alle dagelijkse opdrachten zag Graupner toch nog de kans een aantal werken op eigen initiatief te voltooien. Het Choralbuch is een referentiewerk voor de gebruikte koraalmelodieën van die tijd en die plaats, en zijn meer dan 5000 variaties op een akkoordenschema laten zien dat ook bij hem het muzikaalwetenschappelijke experiment niet afwezig was;

 

eerste sinfonieën

60 km verwijderd van Mannheim en ongeveer in dezelfde periode van de Mannheimse School schreef ook Graupner zijn eerste sinfonieën, gedeeltelijk op basis van vroegere werken en misschien zelfs niet echt in opdracht. De betekenis en historische waarde van deze eerstelingen, muzikaal soms zeer merkwaardig, dienen nog onderzocht te worden.

 

waarom niet?

 

Het valt niet te ontkennen dat er hier en daar ook een zekere scepsis bestaat t.o.v. het ontsluiten van deze grote hoeveelheid (misschien terecht vergeten) werken van een kleinmeester (?) uit de barok. Door het gebrek aan kennis van componist, omstandigheden en werken is er vaak sprake van perceptie: er moet toch een reden zijn dat deze werken niet gespeeld worden ...

Hier zijn er een paar:

 

weinig (spectaculaire) biografische gegevens

het levensverhaal van Graupner is niet spectaculair, dus een biografisch spannende roman en sappige anekdotes zitten er niet in;

 

geen vertrouwde stijl

vermits we de persoonlijke stijl van Graupner niet kennen, beantwoordt die ook niet echt aan het verwachtingspatroon van de muziek zoals we die via verschillende kanalen te horen krijgen (en waar de muziek van J.S. Bach en zijn intellectueel constructivisme de norm zijn). Enige gewenning en intensieve verkenning zijn nodig voor een juiste waardering;

 

geen oratoria

behalve twee passiecycli (1741, 1743), die ook gewoon uit cantates bestaan, was er in Darmstadt geen vraag naar oratoria binnen de liturgie. Dat maakt de verspreiding niet altijd gemakkelijk, omdat de vergelijking met Bach, Telemann en Händel hier wat ophoudt^[1];

 

geen koor(muziek)

Graupner had in Darmstadt niet de beschikking over een vocaal ensemble: hij werkte met één of meerdere (maximum drie) stemmen per partij, dus over koormuziek kan men eigenlijk niet spreken. Er zijn ook geen echte koormotetten, alleen cantates. Daardoor is de verspreiding, die bv. in Duitsland vaak via kerkkoren gebeurt, vertraagd om praktische en commerciële redenen;^[2]

 

geen school

Graupner had geen echte lesopdracht en had dus ook geen leerlingen (vgl. de toch wel zeer verschillende status van een Thomascantor). Zijn opvolgers behoorden reeds tot een andere stijlperiode, dus van continuïteit, zowel voor of na hem, is er niet echt sprake;

 

Darmstadt als muzikaal centrum onbelangrijk

na de dood van Graupner (1760) en het einde van de regeringsperiode van Ludwig VIII (1767) ging het bergaf met de muzikale kwaliteit van de hofkapel en verloor deze zijn betekenis in het muzikale landschap.

 

Daarom:

• project Graupner2010 met concerten, opnames, uitgaven, website, …
• digitale werkcataloog met geïntegreerde zoekfunctie
• materiaal voor alle geïnteresseerden vrij toegankelijk
• bijdrage tot verder onderzoek